A. WACAN NARASI (NYERITAKAKE)
Wacan naratif yaiku wacan kang
mbudidaya nyritakake prastawa utawa kedadeyan kaya - kaya wong kang
maca nyekseni dhewe utawa ngalami dhewe prastawa mau. Utawa wacan
kang nyritakake kanthi cetha rerangkening tumindak ing sajroning
prastawa, kang winates ing sajroning wektu. wacana narasi iku adate
mentingake urutan lan biyasane ana tokoh ing sajroning crita.
Wacana Narasi ana warna loro :
1. Narasi Ekspositoris
Narasi Ekspositoris yaiku wacana kang mung menehi
katrangan
lugu / apa anane. upamane : Siswa nyeritakake kedadeyan ana ing jjero
kelas nalika piwulangan Basa Jawa. utawa Jaksa nyritakake kedadeyan
rajapati ing pengadilan.
Tuladha :
Jam enem Darmi mangkat enyang
pasar arep kulakan. teane ngisor wit trembesi dicegat Darmo lan dijaluk
dhompete. Darmi mbengok, Darmo bingung terus njupuk watu dithuthukake
sirahe Darmi. Darmi tiba klenger, dipindhoni dithuthuk watu maneh.
Ngerti yen Darmi mati, Darmo mlayu ngiprit.
2. Narasi Sugestif
Narasi
sugestif yaiku wacana kang ngracik kanthi runtut nganti bisa nggugah
pangangen - angene waong kang maca. upamane : dongeng ( Aji saka ),
cerkak, Novel, Roman.
Tuladhane ;
Cerkak ( cerita cekak )
Pak Guru
Parjó lunggúh ongkang-ongkang ånå lincak karo ngalamún. Sêpédha mótór kridhitané diparkir ånå ngarêpé.
Hèlêm
loro ånå jênêngé anaké, Nardi lan Sunarmi dicènthèlaké kiwa têngên
sêtang. Kåncå-kancané lagi wédangan ånå warúng mburiné dhèwèké. Ora lêt
suwé Nardi nyêdhaki Parjó.
"Sês, Pak Guru!?" Nardi nawani rókók.
"Matúr nuwún! Aku nggåwå, lha iki!" sêmauré Parjó karo ngrógóh kanthóngan ngêtókaké rókóké.
Nardi durúng sêmpat lunggúh ånå swårå rådå bantêr. Suarané Bu Wagiyêm, bakúl bumbón tanggané Nardi.
"Ayo Dhík Nardi, gèk ndang ditêrké. Wís kawanan jé...! Mau tanginé kêrinan, mêngko ibu-ibu sêlak ngêntèni."
Tanpå
ngucap Nardi têrús nyandhak karungé Bu Wagiyêm. Disèlèhké ndhuwúr
tèngki, têrús bablas. Ninggalké pêlúk síng kêmêndhêng. Parjó dhèwèkan
manèh....ngalamún.
Parjó kèlingan ucapané Nardi rikålå nawani rókók.
Sêbutan síng diucapké kåncå-kåncå pêngojèk liyané. Pak Guru Parjó,
lêngkapé bapak dóktórandús Parjó. Parjó nèk ésúk pancèn guru ånå SMP íng
désané. Lan nyandhang gêlar sarjana. Sarjana PMP. Síng sabêndina
nêrangké babagan pêmêrintahan marang muríd-muríd íng sêkolahé, nêrangké
babagan pêmêríntahan démokrasi kang njunjúng kêadilan, pêmêríntahan síng
adhêdhasar manút amanat pêndêritaan rakyat, pêmêríntahan síng
dilandhêsi ukúm kanggo kabèh kawulané ora mandhang pangkat lan drajad
kabèh kênå ukúm síng pådhå, Nêgårå kang nganút dhémokrasi. Anti KKN lan
liyå liyané. Sêbutan Pak Guru rikålå nyambi ngojèk janjané rasané risi,
níng suwé-suwé sindhirané kåncå-kancané ora dirasakké. Miturút Parjó
ngojèk kuwi pêkêrjaan halal lan ora ngrugèkaké liyan.
"Pak guru ki
ora nguman umani, rêjêki kanggo kancané síng ora duwé gawéan yó... mèlu
diarah, lawóng wís digaji gêdhé...préi dibayar. Lha kók sêmpat-sêmpaté
ngojèk. Åpå ora isín nèk kêtêmu muríd-muríd nèng ndalan?" sindhirané
kåncå-kåncå pêngojèk karo guyónan.
"Ora orané..., rêzêki sing ngatúr Gústi Allah..., rêzêki ora mungkín klèru!" sémauré Parjó sak kêcêkêlé.
"Wah nèk ngono kuwi kétók guruné..." suarané kåncå-kancané barêng karo pådhå ngguyu barêng.
Pisan
manèh Parjó kèlingan limang tahún kêpungkúr. Rikålå isíh
kuliah...rikålå isíh sinau. Sêkolah sinambi nggarap sawah sak pathók,
dadi burúh lan nyambút gawé sêrabutan sak kêcêkêlé. Kabèh dilakóni kanti
sênêng. Amargå duwé gêgayuhan lan pêngarêp-arêp, mêngko nèk wís
nyandhang gêlar sarjana mêsti uripé bakal ånå owah-owahan, dadi wóng
síng kajèn kéringan dadi pégawai. Alhamdulillah amargå têkún anggoné
sinau akhiré Parjó lulús sarjana. Tahún pisanan nyoba mèlu ndhaftarké
dadi pêgawé nêgri. Awan, ésúk, soré lan bêngi tansah sinau kanggo
ngadhêpi mbók mênåwå ånå tèstíng pênêrimaan pêgawé.
Dinå kang
ditunggu-tunggu têka, dinå kanggo ujian masuk dadi PNS. Mangkat tèstíng
kanti gagah sêmangat êmpat lima. Yakin mêsti iså nggarap kabèh.... Têrús
tèstíng diwiwiti. Kabèh soal iså dijawab kanti bênêr, kari nunggu
pêngumuman.... Ditåmpå, têrús dadi Calón Pégawai Nêgêri Sipil alias
CPNS. Tanpå kélangan dhuwit.... Aku êmóh nèk dadi pêgawai nganggo
dhuwit, êmóh yèn KKN.... Lha wóng dhuwít kók diwènèhké wóng sugíh. Pådhå
waé ngingóni wóng lémpóh.... Ngono pikiré Parjó.
Sak wisé têlúng
minggu dinå pêngumuman têkå, têrús mangkat niliki pêngumuman pênêrimaan
CPNS. Diatúraké nomêr-nomêr síng ditåmpå, nangíng nomêré Parjó....
blóng.... ora ånå. Taún kapíng loro yå hasilé pådå waé.... Taún kapíng
têlu, papat, limå.... Sami mawón.... Mupús.
Rikålå ngancík taún
kapíng pitu idéalismêné mulai luntúr. Sajaké wís ngancík jaman sak iki
kabèh-kabèh kudu nganggo isiné sak alias dhuwit.
"Ééé.... Blaik
tênan, arêp dadi pêgawé kók angèlé ora jamak," Parjó grundêlan nèng
ngarêpé Drs Parimín kåncå kuliahé rikålå mampir nèng omahé.
"Kowé
gêlêm åpå piyé? Sasi ngarêp ånå pêndhaptaran manèh. Níng kåyå biasané.
Jaman saiki kudu nganggo (Parimín nggèsèkké jêmpól karo drijiné). Léwat
tanggaku síng kêrjå nèng kånå dijamín!" sêmauré Parimín karo ngangkat
jêmpól.
"Têrús pira?" Parjó nyaút kanti cêkak.
"Sak iki pasarané têkan séwidak!"
Blaik.... Trèmbèlané, lha kók kåyå wóng bakulan, kåyå blantík! Kuwi yå dhuwít kabèh?!" Parjo sêmaúr karo njêgègès.
"Mbúh Jó! Dikandhani kók malah cêngèngèsan," Parimín sajak anyêl.
"Têrús carané piyé? Jaminané piyé? Upåmå ora kêtåmpå piyé? Åpå dhuwité iså bali? Êngko gèk ngapusi?" pitakoné Parjó kåyå udan.
"Ora
mungkín, piyayiné nèk dibayar sak iki ora gêlêm kuwi jênêngé nyókól!
Lha wóng aku kaé mbayaré pênuh nèk wís kêtåmpå, nèk kowé gêlêm ayo
njalúk tulúng rånå! Iki dudu KKN lho, lha wóng njalúk tulúng. Umpåmå
nganggo dhuwít mbayaré kuwi nèk wis kêtampå... pinångkå ucapan têrima
kasih alias matúr nuwún!"
"Kuwi alias ya mbayar.... Ya KKN. Lha kélangan dhuwít!" Parjó nyaút gunémané Parimín.
"Ya! sak karêpmu síng ngarani!" Parimín rådå anyêl.
Êmbúh
piyé céritané ngêrti-ngêrti Parjó nyarujuki usulé Parimin. Parjó karo
Parimín sidå mêngadakan pêrjanjian tidak têrtulis kathi cathêtan ucapan
têrima kasih Rp 60 juta. Ångkå síng cukúp fantastik kanggoné Parjó.
Rikålå ånå pêndhaptaran Parjó ndaptarké manèh sawisé olèh Kartu
Pêndaftaran têrús dipotokopi, dititipaké marang tanggané Parimín.
Wis
têkan titi mangsané, pêmêríntah dhaérah nggatèkaké nasibé pårå guru
síng wís ngabdi suwé. Pênêrimaan PNS diutamakké síng pêngabdian lan
umuré wís akèh, kêrsané Gústi Allah, Parjó mêmênuhi syarat. Parjó
ditêtêpaké ditåmpå dadi CPNS. Nangíng ora ngêrti åpå mêrgå bantuan åpå
mêrgå liyané, amargå rikålå kabèh kåncå-kancané sak angkatan ditakóni
ora ånå síng nganggo dhuwít babar blas.
Parjó kêtampa kanthi råså
sêtêngah-sêtêngah, yå sênêng, yå susah. Sênêngé mêrgå síng
diidham-idhamaké pitúng tahún wís kêcêkêl. Nangíng síng ndadèkaké
susahé, sak iki kudu nggólèk dhuwít sêwidak yutå. Pêrjanjian wis kêbacút
ditèkên. Sawisé rêmbugan karo bojoné, diputusaké nyilíh dhuwít marang
tanggané síng dódól matêrial, kanthi jaminan sértipikat lêmah warisané.
Lan anakan sabên wulan têlúng pêrsèn. Ditambah adól mangsan sawah sak
pathók warisan såkå mårå tuané suwéné limang tahún.
Nêm tahún lawasé
Parjó wís rêsmi dadi Pégawai Nêgêri Sipil (PNS), nèk mangkat nganggo PSH
nècis. Nangíng nganti saiki, nganti anaké wis loro durúng ngrasakké
blanjané, amarga SK pêgawéné dititipaké ånå bank. Jangkané sêpulúh tahún
kanggo nutúp utangan rikålå mlêbu dadi pêgawé lan krédhit pit móntóré.
"Dhúh
Gústi tibaké dadi pêgawé nganggo cårå ngéné iki malah susah, pénak gèk
dadi tani biyèn kaé, éntúk sithík dipangan sithík ora dioyak-oyak
utang." Parjó ngunjal ambêgan. Atiné tambah gêtêm-gêtêm rikålå ånå wartå
ing surat kabar, sing nêrangaké manåwå ånå oknum PNS nåmpå sógókan
ditangkêp polisi amargå apús-apús. Barêng ditêlusur tibaké óknum mau
síng nåmpå dhuwit sêwidak yutå såkå dhèwèké.
"Pak Guru tangi! Ayo aku têrké mulíh.... Ngalamún waé!" Sartónó pagawé pabrík tèkstil ing kutha nggugah lamunané Parjó.
"Éh.... iyå... iyå..., lho kók yah méné wís mulíh, Sar?" Parjó gêragapan karo nggolèki srandhalé.
"Anu
Pak guru.... Mau ora dha mlêbu nyang pabrík. Níng dha nyang kabupatèn.
Dhémo nuntút kênaikan gaji," suarané Sartónó katón sêmangat têrús
mlumpat nyang sadhêl.
"Mêngko nèk síng dhémo malah dipêcat anakmu tók pakani åpå?"
"Êhmmm...." Sartónó ora biså njawab.
::Déning: P Dasihanto FD::
Sumber : Jagad Jawa - Solopos
Bedane Narasi Ekspositoris lan Narasi Sugestif :
Narasi Ekspositoris Narasi Sugestif
1. Njembarake wawasan utawa pangerten.
2. Mbeberake katrangan bab prastawa.
3. Adhedhasar nalar supaya padha sarujuk.
4. Basa Informatif, tembung denotatif. 1. Mbeberake makna kang sinandi.
2. Nguripake pangangen - angen (imajinasi)
3. Nalar mung Kanggo nggayuh surasa (makna), yen perlu nalar dilirwakake
4. Basa figuratif, tembunge konotatif.
B. WACAN DISKRIPTIF (NGGAMBARAKE).
Wacana
Diskriptif yaiku wacana kang nggambarake kanthi cetha salah sawijining
kahanan (objek), objek mau kaya - kaya ana ngarepe wong kang maca.
Tuladha :
Lemari
wesi kelir klawu, kang mapan ana pojok kantor guru, wis rusak. lawange
wis ora bisa diinepake, tur teyengen sisan. Rak- rakane ya wis padha
peyok. Mula ya wis ora kuwat nyangga buku - buku utawa piranti liyane
kang arep disimpen ana kono.
Museum Diponegoro
Museum iki manggon
ing Magelang, persis ing Jalan Diponegoro no. 1. Gedhunge manggon ing
sisih kiwa Pendhapa Karesidhenan Kedu kang dibangun 1810. Ing kene,
mbiyen Pangeran Dipanegara (Diponegoro) diapusi dening Walanda. Ing
museum iki kasimpen meja kursi kang ana guratane kuku Pangeran
Dipanegara, klambi kang ukuran dhuwure 1,57 meter lan ambane 1,35 meter,
digawe seka bakal (kain) shantung. Ana uga kitab Tahrib, bale kanggo
sholat, 7 (pitung) cangkir, lan maneka warna liyane.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Keterangan :
Wacana
di atas menggambarkan tentang barang-barabg milik pangeran Diponegara
yang disimpan di Museum Diponegara, barang yang disimpan antara lain :
baju yang tingginya 1,57 meter dan lebarnya 1,35 meter, yang terbuat
dari kain Santhung, serta terdapat kitab Tharib, balai untuk sholat, 7
cangkir, dan masih banyak yang lainnya.
C. WACANA EKSPOSISI (NYERITAKAKE PROSES)
Sajroing
wacana eksposisi dibeberake anane analisa proses nganggo cara narasi.
Narasai kang mengkono mau diarani narasi ekspositoris/ narasi teknis,
awit ancas kang tinuju titise katrangan ngenani sawijining prastawa kang
dibeberake. Dadi ancase wacana eksposisi yaiku maparake, njlentrehake (
menjelaskan), ngaturake informasi, mengajarkan lan nerangake sawijining
bab tanpa didhasari supaya pamaos bisa nampa utawa narima. Wacana
elsposisi adate digunakake kanggo mbabarake pengetahuan / ilmu,
definisi, pengertian, langkah - langkah sawijining kagiyatan, metode,
cara, lan proses dumadine sawijining prastawa utawa bab. tuladhane
upamane carane gawe sabuk saka kulit, tas kulit, carane gawe tahu lan
sapanunggalane.
Tuladha
Mendhem ari-ari
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Mendhem
ari-ari iku salah sijining upacara kelairan sing umum diselenggara'ake
malah uga ana neng dhaerah-dhaerah (suku-suku) liya. Ari-ari iku bagian
penghubung antara ibu lan bayi wektu bayi esih neng jero rahim. Istilah
liya kanggo ari-ari yaiku: aruman utawa embing-embing (mbingmbing). Wong
Jawa percaya yen ari-ari iku sejatine salah siji sedulur papat utawa
sedulur kembar si bayi mulane ari-ari kudhu dirawat lan dijaga misale
enggon kanggo mendhem ari-ari iku diwei lampu (umume senthir) kanggo
penerangan, iki dadi simbol "pepadhang" kanggo bayi. Senthir iki
dinyala'ake nganti 35 dina (selapan).Ari-ari dikumbah nganti resik
dilebo'ake neng kendhi utawa bathok kelapa. Sedurung ari-ari dilebo'ake,
alas kendhi diwei godhong senthe banjur kendhine ditutup nganggo lemper
sing esih anyar lan dibungkus kain mori. Kendhi banjur digendhong,
dipayungi, digawa neng lokasi penguburan. Lokasi penguburan kendhi kudhu
neng sisi tengen pintu utama umah. Sing mendhem kendhi kudhu bapak
kandung bayi.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Ket:
wacana diatas merupakan ekposisi dapat dilihat dari adanya penjeklasan
yang merupakan kata kunci dari wacana eksposisi. Paragraf diatas
menjelaskan tentang upacara mendhem ari-ari disitu dijelaskan tentang
makna istilah mendhem ari-ari dan juga tata urutan upacara. Dijelaskan
pula simbol-simbol yang ada dalam upacara adat tersebut.
Gedhang
golèkGedhang
(ngoko) utawa Pisang (krama) iku sing thukul nglompok ing dhaérah
tropis. Tandhuran gedhang kagolong kulawarga Musaceae. Ana pirang jinis
gedhang sing warnané werna-werna, ananging mèh kabèh sing didol ing
pasar utawa supermarket warnané yèn wis mateng lan rupané nglengkung.
Gedhang akèh ngandhung kalium. Kembang gedhang diarani jantung.
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Ket:
paragraf diatas termasuk wacana ekposisi. Wacana tersebut menerangkan
tentang buah gedhang atau pisang dari segi asal-usulnya dan juga
jenisnya.
D. WACANA ARGUMENTASI (PANEMU)
Wacana
argumentasi yaiku wacana kang mbudidaya kanggo ngowahi panemune wong
liya, supaya percaya lan wusanane tumindak jumbuh karo kang dikarepake
panulis/ kang ngomong.
Tuladha :
BASA JAWA LAN BUDI PAKARTI
Basa Jawa menika gadhah relevansi kaliyan pendidikan budi pakarti.
Kangge tuladhanipun, lare ingkang nyinau basa Jawi mBoten kraos ugi
pikantuk pelajaran budi pakarti. Paling mBoten, lare menika saged
mangertosi babagan unggah-ungguh ingkang dados salah satunggaling unsur
penting wonten pendidikan budi pakarti. Lare-lare kala wau badhe luwih
ngajeni tumrap tiyang sanes, kaliyan tiyang ingkang dipunjak micanten,
ugi luwih ngajeni tiyang ingkang luwih sepuh saking piyambakipun.
Wonten ing kabudayan Jawi menika, kususipun ing basa Jawi, wonten kathah
sanget bebasan ingkang gadhah unsur pendidikan budi pakarti, etika,
moral, ingkang sejatosipun sampun diakui kaliyan bangsa Indonesia.
Babagan menika amargi bebasan-bebasan ing basa Jawa menika ngandhut
kapribaden manungsa ing Indonesia. Tegesipun, sedaya ingkang sae,
ingkang endah ing pangraosan dipunungkapaken mawi tetembungan basa Jawi.
Isi lan unenipun tetembungan menika saged dipunpahami kaliyan bangsa
Indonesia. Kangge tuladhanipun inggih menika bebasan:
1. “gemi, nastiti, ngati-ati”
Gemi
menika ateges mboten boros, manungsa menika mBoten pareng boros wonten
gesangipun, amargi boros menika kalebet tumindak ingkang mBoten sae.
Nastiti menika ateges mBoten nyedhak kaliyan babagan ingkang angel,
dados manungsa menika mBoten usah kangelan anggenipun ngadhepi gesang
menika, nanging kedah usaha kemawon. Ngati-ati menika ateges ngedohaken
awakipun saking tumindak ingkang ala (mBoten sae/kelentu), manungsa
menika kedah miturut kaliyan mergi ingkang sae, manut kaliyan moral lan
aturan ingkang wonten ing masarakat.
2. “tegen, mugen, rigen”
Tegen
menika ateges mBoten nDamel tiyang sanes kuciwa_mliginipunipun ingkang
dados semahipun, utawa dados tiyang menika kedah kurmat kaliyan
garwanipun. Mugen ateges menawi tiyanng menika kedahipun saged dipercaya
kaliyan tiyang sanes, utawi manungsa menika kedah saged nDadosaken
tiyang sanes percaya kaliyan piyambakipun. Rigen menika ateges menapa
ingkang dipuntindakaken menika saged nDadosaken manpangat kangge tiyang
sanes.
3. “titi, rukti, rumanti”
Titi menika ateges tiyang
menika mboten pareng sembrana anggenipun tumindak. Rukti ateges manungsa
menika kedah dadhah penampilan ingkang sae, pantes lan mBoten
ngisin-isini. Dene rumanti menika ateges saged nyekapi, utawi menawi
dados garwa ingkang sae menika kedah saged nyekapi kabetahanipun ngangge
penghasilan ingkang punpikantuk.
E. WACANA PERSUASI ( PANGAJAK).
Paragrap
persuasi iku sambugane saka kembangane saka paragrap argumentasi.
persuasi sepisanan ngandharake gagasan nganggo alesan, bukti, utawa
tuladha kanggo nyakinanke pamaos. banjur dibarengi nganggo ajakan,
bujukan ,rayuan, imbauan utawa saran marang pamaos. bedane paragrap
argumentasi lan paragrap persuasi. paragrap argumentasi kang dadi bakune
yaiku salah benere gagasan / pendapat. nek paragrap persuasi ngarep -
arep supaya pamaos melu karo kekarepane panulis.
Tuladha :
praktik
pidato iku gedhe banget mupangate. saben praktik pidato iku mesthi
duweni pengalaman kang paling nyensemake ati. saya kulina anggone
praktik pidato, mbuh iku gladhen utawa praktik pidato temenan bakal saya
akeh pengalaman batin kang diduweni. saka pengalaman batin mau pamicara
nemokake cara - cara pidato sing efektif lan nyenengake. saya akeh daya
pikat kang ditemokake lan saya kerep dipraktike, bakal saya akeh
pengalaman pamaos.
wis ora mokal maneh yen praktik pidato iku kaya
obat kuwat kanggo mangun rasa percaya dhiri. yen rasa percaya dhiri mau
wis gedhe, pamicara bisa ngayahi tugas kanthi tenang tanpa ana godha (
kaya rasa isin ), wedi lan grogi. percaya dhiri mau kang dadi modal
pisanan kanggo ngayuh keberhasilan pidato. mula supaya mahir lan trampil
pidato, panjengan kudu nglakoni praktik pidato.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar